Świątynia Sztuki i Światła: Perła Żeliszowa – fotograficzna ikona Dolnego Śląska
Perłę możesz wspierać przez 
podatku!
Zabytek epoki wczesnego klasycyzmu, niszczejący od 1945 jako były kościół ewangelicki, powstał z ruiny jako wielofunkcyjna arena kulturalna. Nowe życie zyskał dzięki fotografom i utalentowanemu reżyserowi Patrykowi Kizny.
“Najpiękniejszy obiekt na Dolnym Śląsku! Wnętrze przenosi do zupełnie innego świata!”
Świątynia Sztuki i Światła mieści się w Żeliszowie (dawniej Giersdorf) w powiecie bolesławieckim. Została wzniesiona według projektu przypisywanego słynnemu architektowi Carlowi Gotthardowi Langhansowi, twórcy m.in. Bramy Brandenburskiej w Berlinie. Niektórzy historycy sztuki przypisują ją jednak budowniczemu Grundmannowi lub Carlowi Gotthardowi Langhansowi juniorowi. Obiekt powstał w latach 1796 – 1797 na planie elipsy o rozmiarach około 20×30 m. W 1872 dobudowano dzwonnicę z bolesławieckiego piaskowca według projektu miejscowego architekta Petera Gansela. Budowniczowie wieży nie wykazali jednak kunsztu swoich poprzedników, uszkadzając poważnie konstrukcję dachu głównego budynku od strony wieży, co skutkowało zwiększaniem odchyłu kolumn na drugim poziomie empor.
Elewacje Perły wyróżniają się brakiem wystroju architektonicznego. Dach kryty dachówką jest dostosowany do eliptycznego kształtu budowli. Wnętrze było niegdyś bogato zdobione. Jest jednoprzestrzenne, otoczone drewnianymi emporami. Posadzce na planie elipsy odpowiada pozbawiona ozdób kopuła wsparta na konstrukcji empor w postaci okrągłych, drewnianych kolumn, wykonanych w większości z drewna sosnowego. Dwie kondygnacje galerii dostępne przez jednobiegowe schody wyposażone były w pełne drewniane balustrady. Obecnie schody odrestaurowane z pominięciem balustrad.
“Z zewnątrz nic specjalnego, ale wnętrze zapiera dech w piersiach!”
Perła jako kościół była użytkowana przez miejscową gminę ewangelicką do 1945. Gmina katolicka korzystała z pobliskiego kościoła pod wezwaniem św. Jana Nepomucena. Po wyjeździe niemieckich mieszkańców kościół pozostał w świetnym stanie. Armia czerwona nie zniszczyła Żeliszowa, także do otwarcia jego drzwi przez władzę ludową w Perle znajdowało się pełne wyposażenie – kryształowe żyrandole, dywany, ławy, modlitewniki, drewniana ambona oraz wykonane z bolesławieckiego piaskowca ołtarz i chrzcielnica.
Po otwarciu decyzją władzy ludowej Perła nie była już użytkowana zgodnie z pierwotnym przeznaczeniem. Choć połowa mieszkańców Żeliszowa chciała, by stała się świątynią katolicką, ostatecznie zdecydowano o porzuceniu tego planu. Początkowo urządzono w niej owczarnię, magazyn, potem zarzucono wykorzystywanie jej przestrzeni. W wyniku szabrowniczej działalności części z nowo przybyłych mieszkańców Żeliszowa, Perła utracił ołtarz, ławy, ambonę, żyrandole, dywany, dzwony, organy zostały zdewastowane, aż w końcu okoliczni mieszkańcy zaczęli traktować Perłę jako darmowe źródło materiałów budowlanych. Wówczas zerwano deskowanie z podłóg na emporach, z pięter wieży, większość piaskowca z posadzki parteru również została rozkradziona. Okna zostały wybite, płaskorzeźby z piaskowca zniszczone, jeden z portali za ołtarzem został w całości wyniesiony. Gdy hełm wieży przechylił się, został zwalony. W skutek uderzenia drzewa część więźby dachowej od strony zachodniej zawaliła się. Częściowo wybrakowane poszycie dachowe w pozostałej części również nie stanowiło już ochrony dla drewnianej konstrukcji dachu i czaszy sklepienia. Perła była niemal całkowicie pozbawiona ochrony przed deszczem i śniegiem.
Co ciekawe, Perła Żeliszowa, przez błąd w klasyfikacji jej wieku, została wpisana na listę zabytków województwa dolnośląskiego dopiero 12 grudnia 2005 pod numerem 669/A/05. Powodem takiego stanu rzeczy było prawo obowiązujące jeszcze w latach ’50 XX wieku, stanowiące że do rejestru zabytków mogą być wpisane jedynie obiekty wybudowane przed 1850 rokiem. Data widniejąca na wieży Perły – 1872, będąca datą dobudowania wieży, wprowadziła władze w błąd odnośnie wieku samego obiektu, przez co Perła aż do 2005 roku znajdowała się poza rejestrem.
Od czasu opuszczenia Żeliszowa przez dawnych mieszkańców, Perła była własnością państwową, zarządzaną przez Gminę Wiejską Bolesławiec. Przez dekady niszczenia obiektu, było kilka pomysłów zagospodarowania jej przestrzeni. W jednej wersji miała stać się salą gimnastyczną dla pobliskiej szkoły podstawowej. W innej główny obiekt miał zostać zburzony, a wieża miała pełnić funkcję punktu widokowego i nadajnika GSM. W celu zabezpieczenia obiektu przed wejściem ciekawskich, Gmina zdecydowała o zamurowaniu wszelkich otworów drzwiowych i okiennych, materiałami pozostałymi z innych inwestycji.
W 2010 roku w Perle powstał krótkometrażowy film Patryka Kizny “The Chapel”, dzięki któremu Świątynia Sztuki i Światła stała się rozpoznawalna na całym świecie.
Pod koniec 2012 roku warszawska Fundacja Twoje Dziedzictwo podpisała z Gminą Wiejską Bolesławiec list intencyjny o współpracy na rzecz Perły Żeliszowa. W efekcie realizacji jego postanowień 17 lipca 2013 Fundacja przejęła od gminy Perłę wraz z przyległym cmentarzem i rozpoczęła walkę o uratowanie niszczejącego zabytku. Pod koniec 2013 roku empory zostały przykryte w celu zabezpieczenia drewna przed deszczem i śniegiem, aby obiekt przetrwał do rozpoczęcia prac remontowych. Te rozpoczęły się już w 2014 roku, dzięki wsparciu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Urzędu Marszałkowskiego województwa Dolnośląskiego oraz darczyńców.
Zakres przeprowadzonego remontu
Główne prace remontowe przy Perle trwały w latach 2014 – 2019 przy udziale środków MKDNiS, Urzędu Marszałkowskiego i darczyńców. Zakres przeprowadzonych prac objął:
- pełny remont konstrukcji dachu
- wymianę poszycia
- pełny remont konstrukcji czaszy sklepienia wraz z odtworzeniem tynku
- odtworzenie instalacji odgromowej
- orynnowanie
- rekonstrukcję brakującej konstrukcji nośnej budynku, oraz uzupełnienie i konserwację zachowanej
- stabilizację konstrukcyjną budynku
- odtworzenie stropów w wieży
- odtworzenie i uzupełnienie konstrukcji empor
W kolejnych latach zostały wykonane pomniejsze prace, do których zaliczyć można:
- odtworzenie stolarki okiennej w górnej linii głównego budynku
- odtworzenie stolarki okiennej okien wysokich Perły
- odtworzenie stolarki okiennej w wieży
- przywrócenie podłóg w wieży
- przywrócenie podłóg na emporach
- restaurację ciągów schodów kamiennych w wieży
- odtworzenie i uzupełnienie drewnianych ciągów schodów w kierunku empor
- rekonstrukcję loży honorowej
- konserwację i uzupełnienie piaskowca na parterze wieży
- częściową rekonstrukcję i uzupełnienie piaskowca na parterze głównego budynku
Chcesz odwiedzić Perłę?
Najbliższe wydarzenia i drzwi otwarte:
25.06.2023
12:00-16:00 – drzwi otwarte, wejście z przewodnikiem w odstępach 40 minut
13.07.2023
10:00-16:00 – drzwi otwarte i wystawa fotografii ambrotypowych Moniki Cichoszewskiej
17:00 – wejście na wydarzenie dla gości i posiadaczy biletów
18:00 spektakl teatralny “Action Medea” – bilety dostępne tutaj i w dniu wydarzenia w Perle
12-16.07.2023
12:00-20:00 – drzwi otwarte, wejście z przewodnikiem w odstępach 40 minut
(Z wyłączeniem 13.07 od godziny 16:00)
19.08.2023
10:00-16:00 – drzwi otwarte i wystawa malarska
17:00 – wejście na wydarzenie dla gości i posiadaczy biletów
18:00 oratorium “Il Davide”
08.09.2023
“Narodowe Czytanie” – szczegóły wkrótce
Za nami ostatnio (ważniejsze wydarzenia):
2.06.2023
12:00-16:00 – drzwi otwarte i wystawa obrazów Thinloth
17:00-18:00 – wejście do Perły wyłącznie dla gości i posiadaczy biletów
18:00 – opera komiczna “Serva padrona” Giovanniego Pergolesi,
po krótkiej przerwie koncert Vivaldiego “Il Gardellino”.
10.06.2023
12:00-17:00 – drzwi otwarte i wystawa obrazów Thinloth
17:00 – wejście na wydarzenie
18:00 chór ekumeniczny świątyni Wang
Wspierają nas:
Zacni ludzie, którzy dołożyli cegiełkę.